آسم ورزشی دردسر ورزشکاران حرفه ای 

نوشته :دکتروحید ضیائی

تنظیم :دکتر رحمت سخنی

آسم انسداد متغیر و برگشت‌پذیر راه‌های هوایی است که با التهاب و افزایش واکنش راه‌های هوایی در مقابل محرک‌ها همراه می‌شود. یکی از چهره‌های بالینی این بیماری، آسم ایجاد شده به‌دنبال فعالیت فیزیکی و ورزش می‌باشد.

آسم ناشی از ورزش یکی از شایع‌ترین مشکلات طبی در ورزشکاران است و بسیاری از ورزشکاران حرفه‌ای موفق، مبتلا به آسم یا آسم ورزشی بوده‌اند و مطالعات نشان داده نسبت موفقیت آنها کمتر از افراد غیرمبتلا نمی‌باشد. از طرف دیگر درصد قابل توجهی از ورزشکاران بدون هیچگونه سابقه‌ای از بیماری آسم، در حین فعالیت ورزشی دچار علائم تنفسی شبیه به بیماران آسمی می‌گردند. از آنجا که این اختلال منحصر به مبتلایان آسم نیست و در قسمتی از افراد طبیعی هم مشاهده می‌گردد، بسیاری از پزشکان استفاده از واژة برونکواسپاسم ناشی از ورزش را مناسب‌تر می‌دانند.

به‌طور کلی از لحاظ بالینی در 90-50% بیماران مبتلا به آسم، آسم ورزشی دیده می‌شود. ازطرف دیگر 10 تا 20 درصد بیمارانی که آسم ورزشی ثابت شده داشته‌اند، هیچ‌گونه سابقه‌ای از بیماری آسم نمی‌دهند. این شیوع درجمعیت عادی کمتر از افراد ورزشکار می‌باشد. شیوع آسم ورزشی در سایر بیماری‌های آلرژیک بیش از جمعیت عادی می‌باشد.

عوامل مؤثر در بروز این بیماری کنترل مناسب آسم، عوامل محیطی مانند آب و هوای سرد، رطوبت کم و استنشاق هوای خشک، ذرات معلق و آلاینده‌های هوا (از جمله SO₂، NO₂ و ازون) می‌باشد. همچنین عوامل روحی مانند خستگی، بیش‌تمرینی (Overtraining) و استرس‌های هیجانی نیز زمینه‌ساز بروز بیماری می‌شود. از فاکتورهای دخیل دیگر نوع ورزش، شدت و مدت ورزش می‌باشد. ورزش‌های هوازی مستمر و طولانی که نیازمند تنفس عمیق و سریع هستند، مانند دو و میدانی، اسکی صحرانوردی و دوچرخه‌سواری جزو ورزش‌های ایجادکننده برونکواسپاسم می‌باشند و فعالیت‌های بی‌هوازی متناوب کمتر باعث ایجاد حملات می‌گردند. همچنین هر چه شدت و مدت ورزش بیشتر باشد، برونکواسپاسم حاصله نیز وخیم‌تر خواهد بود.

علائم و سیر بالینی

سرفه شایع‌ترین علامت مبتلایان است. خس‌خس سینه، تنفس کوتاه و منقطع، درد و احساس ناراحتی قفسه سینه به هنگام ورزش یا پس از آن و نیز عملکرد ضعیف‌تر نسبت به زمان تمرین از سایر علائم شایع بیماری هستند که با گذشت 8-6 دقیقه از شروع ورزش و گاهی پس از توقف آن ایجاد می‌شوند. از علائم ناشایع آسم ناشی از ورزش، تهوع، درد پهلو، سردرد، ضعف عمومی، احساس ناآماده بودن، فقدان انرژی (به ویژه در کودکان)، خستگی زودرس و سینه صاف کردن‌های مکرر، کرامپ‌های شکمی، درد یا ناراحتی قفسة سینه، کرامپ عضلانی به دنبال ورزش یا احساس عدم آمادگی می‌باشد. کودکان خردسال ممکن است از درد معده شاکی باشند یا از شرکت در بازی شدید امتناع نمایند.

چگونه تشخیص دهیم ؟

درهر فردی که به دنبال ورزش و فعالیت دچار خس‌خس سینه، تنگی نفس و یا سرفه می‌شود، باید به فکر آسم ناشی از ورزش بود. اما در مواقعی که فرد دارای تظاهرات مبهم می‌باشد، تشخیص قطعی بیماری، با انجام تست عملکرد تنفسی (اسپیرومتری) قبل و بعد از یک فعالیت ورزشی انجام می‌شود.

چگونه پیشگیری کنیم ؟

پیشگیری از آسم ناشی از ورزش شامل دوبخش غیردارویی و دارویی می‌باشد.

پیشگیری غیردارویی

• 1) اجتناب از انجام ورزش، در صورت وجود نشانه‌ها قبل از شروع فعالیت ورزشی
• 2) انتخاب ورزش مناسب با کمترین احتمال ظهور حملات آسم.
• 3) اصلاح برنامة ورزشی (تغییر در نوع، شدت و مدت ورزش)
• 4) گرم کردن به میزان کافی و القاء دوره مقاومت چند دقیقه قبل از شروع فعالیت ورزشی
• 5) سعی به تنفس با بینی
• 6) پرهیز از فعالیت ورزشی در شرایط جوی نامتعادل (مانند هوای کمتر از10 درجة سانتی‌گراد و با رطوبت کم) و در هنگام آلودگی هوا و وجود مواد محرک وآلرژن
• 7) پرهیز از فعالیت ورزشی در زمان ابتلا به عفونت‌های تنفسی و کنترل مشکلات همراه نظیر رینیت آلرژیک
• 8) پرهیز از موادغذایی خاص (میگو، کرفس، بادام زمینی، سفیدة تخم‌مرغ، بادام، موز و...)
• 9) استفاده از تجهیزات ورزشی مناسب (مانند ماسک مخصوص)

ب) پیشگیری دارویی

پیشگیری دارویی با استفاده از داروهای استنشاقی پیش از انجام فعالیت ورزشی صورت می‌پذیرد. برای این منظور بهترین داروها داروهای بتاآگونیست می‌باشد متناسب با مدت ورزش و فاصله باقی‌مانده تا شروع ورزش از داروهای طویل‌الاثر و یا سریع‌الاثر استفاده می‌شود. این داروها هم در درمان و هم جهت پیشگیری مؤثر هستند. از مزایای این داروها استفاده استنشاقی آنها است و استفادة خوراکی از آنها در فعالیت‌های حرفه‌ای ممنوع است.

داروهای سریع‌الاثر و کوتاه‌اثر مانند سالبوتامول را می‌توان 15 دقیقه قبل از شروع فعالیت ورزشی استفاده نمود و در صورت بروز علائم نیز قابل ‌استفاده می‌باشند. این داروها برای فعالیت‌های ورزشی به مدت حدود دو ساعت اثر پیشگیرانه دارند، دسته دیگر داروها، داروهای سریع‌الاثر و طویل‌الاثر مانند سالمترول هستند. مدت اثر این دارو 12-10 ساعت می‌باشد. بنابراین در کسانی که زمان شروع فعالیت ورزشی آنان قابل‌پیش‌بینی نمی‌باشد و یا فعالیت ورزشی مداوم به مدت چند ساعت دارند، توصیه می‌شود. این داروها در کودکانی که در فعالیت‌های روزانه خصوصاً در مدرسه فعالیت بدنی مداوم و نسبتاً طولانی دارند و همچنین ورزشکاران شرکت‌کننده در ورزش‌های استقامتی، کاندیداهای خوبی برای دریافت این دارو می‌باشند. داروهای دیراثر و طویل‌الاثر مانند فورمترول بیشتر در ورزشکاران آسمی و کودکان مبتلا به آسم کاربرد داشته و باعث بهبود کیفیت زندگی و فعالیت‌های ورزشی فرد می‌شود.

از داروهای مؤثر دیگر در پیشگیری از EIA کرومولین سدیم و ندوکرومیل (Nedocromil) می‌باشند که به صورت استنشاقی مصرف می‌شوند. این داروها بیشتر در افرادی توصیه می‌گردند که درحالت عادی علامتی از بیماری آسم ندارند.

در صورت رعایت اصول پیشگیری دارویی وغیردارویی و استفاده از ورزش مناسب، موفقیت پیشگیری از آسم حین ورزش 90% می‌باشد. در صورت عدم موفقیت دراین زمینه، باید دوز داروی مصرفی تعدیل شده و یا تشخیص آسم مجدداً مورد ارزیابی قرار گیرد

چه ورزش‌هایی توصیه می‌شوند؟

بعضی از ورزش‌ها خطر بالاتری برای ایجاد علائم بیماری ایجاد می‌نمایند و بر این مبنا ورزش‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:

الف) ورزش‌های آسموژنیک: این ورزش‌ها شامل دوی استقامت، دوچرخه‌سواری، بسکتبال، فوتبال آمریکایی، راگبی، هاکی روی یخ، اسکیت روی یخ و اسکی می‌باشند.

ب) ورزش‌هایی که با خطر کمتر بروز آسم همراه هستند شامل شنا، شیرجه، دوی سرعت، بوکس، کاراته، تنیس، هندبال، راکت بال، ژیمناستیک، گلف، فوتبال، بیس‌بال، کشتی و واترپلو می‌باشند.

ورزش‌های آبی عموماً کمتر آسموژنیک هستند که شاید علت آن استنشاق هوای مرطوب باشد که باعث تحریک کمتر مجاری هوایی فرد مستعد می‌شود. با اینحال کلر استخرها ممکن است به شکل یک محرک شیمیایی برای ایجاد برونکواسپاسم در افراد حساس عمل کند، هر چند که میزان کلرین استخر در محدودة استاندارد بی‌خطر برای شنای تفریحی باشد.

ورزش و کنترل آسم

کاهش فعالیت فیزیکی در بیماران آسمی (خصوصاً کودکان) شاخص مهم در پیش‌بینی سیر وخامت بیماری می‌باشد. از طرف دیگر غلبه بر علائم آسم حین ورزش یک ضرورت برای موفقیت در درمان آسم می‌باشد. به عبارت دیگر اگر بخواهیم میزان موفقیت درکنترل حملات آسم را بالا ببریم، باید بتوانیم نظر بیمار را برای شرکت وی در فعالیت‌های ورزشی ترغیب نماییم. ورزش هم از طریق ایجاد هماهنگی بین سیستم قلبی عروقی و سیستم حرکتی و هم از طریق رفع اختلالات روانی و ایجاد حس اعتماد به نفس در بیمار باعث کنترل و کاهش حملات آسم خواهد شد. در ضمن فرد بیمار با کسب تجربه موفق در کنترل علائم حین ورزش، نسبت به کنترل بیماری آسم خود نیز امیدوارتر خواهد شد. هر چه شدت بیماری آسم بیشتر باشد، تأثیر ورزش در کنترل آن زیادتر خواهد بود و در بیماران با آسم خفیف تأثیر فعالیت ورزشی در کنترل بیماری در حد افراد سالم می‌باشد.